برای آنهایی که نمی توانند شیر بنوشند - بابا آب داد

به گزارش بابا آب داد، عدم تحمل لاکتوز شایع ترین نوع عدم تحمل کربوهیدرات است که در تمام گروه های سنی دیده می گردد. در نتیجه کمبود لاکتاز (آنزیم هضم کننده قند شیر)، سوء هضم و عدم تحمل لاکتوز ایجاد می گردد. چون در این افراد لاکتوز به گالاکتوز و گلوکز هیدرولیزه نمی گردد، از قسمت فوقانی روده کوچک عبور می نماید و وارد کولون می گردد و در آنجا

برای آنهایی که نمی توانند شیر بنوشند

نویسنده:دکتر احمد رضا مطلق

عدم تحمل لاکتوز شایع ترین نوع عدم تحمل کربوهیدرات است که در تمام گروه های سنی دیده می شود. در نتیجه کمبود لاکتاز (آنزیم هضم کننده قند شیر)، سوء هضم و عدم تحمل لاکتوز ایجاد می شود. چون در این افراد لاکتوز به گالاکتوز و گلوکز هیدرولیزه نمی شود، از قسمت فوقانی روده کوچک عبور می نماید و وارد کولون می شود و در آنجا در اثر تخمیر باکتریایی به اسیدهای چرب کوتاه زنجیره و گازهای دی اکسید کربن و هیدروژن تبدیل می شود.مصرف مقادیر کم لاکتوز پیامدهای کمی در پی دارد ،زیرا اسید های چرب کوتاه زنجیره حاصله به سهولت جذب می شوند و در ضمنً اندازه کم گاز فراوریی هم می تواند جذب یا دفع شود. مصرف مقادیر زیاد در یک وعده غذایی، یعنی بیشتر از 12 گرم لاکتوز (اندازهی که در 240 میلی لیتر شیر یعنی 1 لیوان شیر یافت می شود)، موجب می شود که سوبسترا (غذای مورد احتیاج باکتری ها) بیش از اندازهی که بتواند به طور عادی به وسیله آنها مصرف شود، وارد کولون شود. در سوء جذب هر نوع از قندها و از جمله در سوء جذب لاکتوز، ممکن است قند مزبور به طور اسموتیک عمل نماید و آب مدفوع را افزایش دهد. بعلاوه تخمیر سریع آن به وسیله باکتری های روده ممکن است منجر به نفخ، تجمع گاز و گرفتگی شکم شود. در برخی از موارد مدفوع شل می شود یا اسهال ممکن است رخ دهد.

زمانی که عدم تحمل لاکتوز اولین بار در سال 1963 توصیف شد، به نظر می رسید شیوع آن (که فقط در جمعیت سفید پوست و آن هم به ندرت بروز می کرد) کم باشد. لبنیات در آمریکای شمالی تا زمان ورود اروپایی ها ناشناخته بود. بنابراین، آمریکایی های اصیل و همه مهاجرین غیر اروپایی جزء جمعیتی در دنیا هستند که شیر را به مقدار کم تحمل می کنند. به زودی آشکار شد که از بین رفتن آنزیم لاکتاز مدت کوتاهی بعد از شیر گیری یا در اوایل کودکی، در واقع شرایط عادی در بیشتر افراد در جوامع مختلف دنیا است. جز در موارد استثنایی، سیستم روده پستانداران بزرگسال اندازه کمی لاکتاز بعد از دوره از شیرگیری فراوری می نماید.

حدود 70 درصد جمعیت بزرگسالان دنیا، به ویژه سیاهان، آسیایی ها و افراد آمریکای جنوبی، کمبود لاکتاز دارند که نشان می دهد تعداد مبتلایان به کمبود آنزیم لاکتاز بعد از دوره کودکی بیش از کسانی است که لاکتاز کافی به طور طبیعی در آنها فراوری می شود. گر چه عقیده بر این است که در نتیجه ادامه مصرف شیر در رژیم بعد از شیرخوارگی ترشح لاکتاز ادامه می یابد، ولی مدرکی برای تایید این تئوری وجود ندارد.

فعالیت لاکتاز بعد از شیر گیری به حدود 10 درصد مقدار آن در نوزادی کاهش می یابد. حتی در بزرگسالان دارای مقدار بالای لاکتاز، اندازه لاکتاز در روده نصف مقدار دی ساکاریدازهای دیگر مثل سوکراز، دکستریناز یا گلوکوآمیلاز است. کمبود لاکتاز معمولاً به اسم هیپولاکتازیا شناخته می شود. نوع بزرگسالی، شایع ترین نوع کمبود لاکتاز است.

عدم تحمل لاکتوز ثانویه می تواند در نتیجه عفونت روده کوچک، اختلالات التهابی، ایدز و یا سوء تغذیه بروز نماید. عفونت های ویروسی یا باکتریایی در بچه ها، معمولاً جزء علل ثانویه عدم تحمل لاکتوز هستند. بعلاوه ممکن است بعد از تغذیه وریدی طولانی مدت، فعالیت لاکتاز کاهش یافته باشد و با آغاز تغذیه، به آهستگی به حالت عادی برشود. حتی در مواردی با وجود فعالیت طبیعی لاکتاز، سوء هضم لاکتوز با کلیه علایم آن می تواند در بزرگسالان مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر یا در بچه ها دارای درد شکمی عود کننده دیده شود.

روش های تشخیص کمبود لاکتاز

کمبود لاکتاز به روش های زیر تشخیص داده می شود:

تاریخچه علایم معدی-روده ای که بعد از مصرف شیر اتفاق می افتد.

وجود اندازه غیرطبیعی هیدروژن در هوای تنفسی

تست غیر طبیعی تحمل لاکتوز

تست تحمل لاکتوز بر این اساس است که بعد از مصرف خوراکی معادل 50 گرم لاکتوز (موجود در یک لیتر شیر) در شرایط عدم تحمل لاکتوز، به علت تجزیه ضعیف لاکتوز، گلوکز خون در حدود کمتر از 25 میلی گرم در 100 میلی لیتر سرم بیش از سطح ناشتا افزایش می یابد و علایم معدی- روده ای هم ممکن است ظاهر شوند. از آنجا که فراوری هیدروژن در کولون در صورت عدم هضم لاکتوز در روده کوچک به طور معنی داری افزایش می یابد، مقادیر هیدروژن جذب شده در خون که به وسیله ریه ها دفع می شود، می تواند به اسم تست دیگر سوء جذب استفاده شود. تست هیدروژن تنفسی، افزایش مقدار 60 تا 90 دقیقه ای را بعد از خوردن لاکتوز نشان می دهد.

درمان تغذیه ای پزشکی

لازمه مقابله با عدم کفایت لاکتاز ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی است. علایم عدم تحمل لاکتوز در نتیجه کاهش مصرف غذاهای حاوی لاکتوز تخفیف می یابد. اشخاصی که از مصرف محصولات لبنی پرهیز می کنند، باید مکمل کلسیم دریافت کنند؛ بعلاوه باید بر چسب ترکیبات را به دقت بخوانند. البته در اشخاص دارای کمبود لاکتاز، یک رژیم کاملاً عاری از لاکتوز ضروری نیست.

بیشتر افراد دارای سوء هضم لاکتوز می توانند اندازه 12-6 گرم لاکتوز را بدون بروز علایم عمده مصرف کنند؛ به ویژه بهتر است لبنیات همراه وعده های غذایی و یا به فرم پنیر و یا محصولات لبنی تخمیری (از جمله ماست) خورده شود. تعداد زیادی از بزرگسالان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز، اگر در طی هفته های متعدد به تدریج شیر را وارد رژیم غذایی خود کنند، در نهایت می توانند به مقادیر میانه شیر عادت کنند و مقدار 12 گرم لاکتوز (یک لیوان شیر) و یا حتی بیشتر از آن را تحمل کنند.

ظاهراً مصرف مداوم مقادیر زیاد قند قابل تخمیر می تواند منجر به بهبود تحمل شود؛ این امر نتیجه افزایش فراوری آنزیم لاکتاز نیست، بلکه ممکن است به علت تغییر فلورمیکروبی کولون باشد. این مطلب با لاکتولوز (یک کربو هیدرات غیر قابل جذب که از نظر شیمیایی مشابه لاکتوز است)، نشان داده شده است. تفاوت های فردی در تحمل، ممکن است مربوط به شرایط سازش کولون باشد. مصرف منظم شیر به وسیله اشخاص دارای کمبود لاکتاز، ممکن است تا حد آستانه ای که در آن اسهال رخ می دهد را افزایش دهد (یعنی مصرف اندازه کمتر شیر آنها را دچار عارضه اسهال نکند). خوشبختانه، بیشتر مبتلایان به عدم تحمل لاکتاز، قادر به هضم شیر در مقادیر کم تا میانه هستند.

اغلب محصولات شیری نیمه جامد یا جامد مانند پنیرهای کهنه، به خوبی تحمل می شوند؛ چون تخلیه معدی این مواد غذایی نسبت به نوشیدنی های شیری مایع کندتر و اندازه لاکتوز آنها هم کمتر است. تحمل ماست ممکن است ناشی از بتاگلوکوزیداز میکروبی موجود در کشت میکروبی باشد که هضم لاکتوز را در روده تسهیل می نماید. وجود گالاکتوزیداز بستگی به نوع و روش فرایند دارد؛ چون این آنزیم میکروبی، به فریز کردن حساس است و بنابراین محصولات فریز شده به خوبی تحمل نمی شوند. برای نمونه ماست فریز شده به خوبی ماست تازه تحمل نمی شود؛ اما افزودن پروبیوتیک ها می تواند این ویژگی را تغییر دهد.

آنزیم لاکتاز و فرآورده های شیری عمل آورده شده با آنزیم لاکتاز (مثل شیر کم لاکتوز)، برای افرادی که سوء هضم لاکتوز دارند و با مصرف آن دچار ناراحتی می شوند، در دسترس است. داروهای تجاری لاکتاز از نظر تأثیر بر روی دفع هیدروژن تنفسی و کاهش علایم ناراحتی و اثر بخشی آنها ممکن است تا حدی متفاوت باشند.

پی نوشت ها:

* متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی

منبع:دنیای تغذیه ش 93

/ج

منبع: راسخون