مسیح به روایت سینما - بابا آب داد

به گزارش بابا آب داد، اگرچه هنرهای تجسمی، نقاشی، مجسمه سازی و شمایل نگاری های کلیسایی در دوره های مختلف تاریخی، نقش مهمی در ارائه شمایلی کلیشه ای از حضرت عیسی(ع) داشت، اما این نفوذ و قدرت سینما و بعضی فیلم های مهم بود که آن تصور مرسوم از مسیح را تثبیت کرد.

به طوری که تقریبا تصور و ارائه چهره ای جز مردی خوش اندام با چشمان رنگی و گیسوان و ریش های بلند و رنگ روشن،به امری محال و غیرممکن تبدیل شده است و هر فیلمسازی، به راهی جز این برود انگار با شماتت عمومی روبه رو می گردد.

جالب اینجاست که سینما در برخی فیلم ها، حتی جسارت روایت هایی خلاف باور عمومی و حکایت های انجیلی را داشته و دشواری های نقدهای کوبنده و مخالفت های شدیداللحن را به لحاظ مضمونی و محتوایی به جان خریده، اما جرات دست زدن به چهره دلپذیر عیسی مسیح(ع) را معمولا نداشته و حاضر نشده، کمی پایش را از خوش تیپی رایج و القا شده نقاشی و نمونه های سینمایی قبلی، فراتر بگذارد و بگوید بالای چشم مسیح زیبا، ابرو! در این میان و به ویژه در شمایل نگاری سینمایی متفاوت از مسیح، احتمالا پیر پائولو پازولینی، با فاصله جسورترین و خطرپذیرترین کارگردان سینما باشد.

شاه شاهان (نیکلاس ری/ 1961)

شاید این اولین فیلم مهم و مشهور سینما درباره عیسی مسیح(ع)، نقش به سزایی در تثبیت و ترویج یک شمایل خوش چهره و جذاب داشت. فکرش را بکنید که انتخاب ستاره خوش چهره ای چون جفری هانتر که پیشتر به عنوان جوان اول وسترن جویندگان درخشیده بود، چقدر کار را برای فیلمسازان و بازیگران بعدی سخت تر کرد. مسیح فیلمی که نیکلاس ری ساخت، حتی روی صلیب و بعد از شکنجه ها هم، خوش تیپی اش را حفظ می نماید.

انجیل به روایت متی (پیر پائولو پازولینی/ 1965)

پیر پائولو پازولینی در این فیلم، هم در روایت و هم در ترسیم چهره مسیح، متفاوت و جسورانه عمل کرد. مسیح او با بازی انریکه ایرازوکی و صداپیشگی انریکو ماریا سالرنو، برخلاف مسیح های بور و خوش چهره آمریکایی و هالیوودی، از چهره ای ساده و معمولی (اگر نگوییم زشت) برخوردار بود و با خاستگاه خاورمیانه ای حضرت عیسی(ع)، سنخیت و تطابق بیشتری داشت. در بازی این بازیگر اسپانیایی که استاد ادبیات هم بود و سال 2020 در 76سالگی درگذشت، نشانی از بازی اغراق آمیز و کنش های پررنگ نیست و کیفیت بازی او و انبوه بازیگران ناشناخته و نابازیگران، در فیلمی سیاه و سفید، تداعی گر فضای واقعی آن دوره است.

عظیم ترین داستان عالم (جورج استیونز/ 1965)

این فیلم هالیوودی و پر از چهره های سرشناس هم در راستا فیلم های مرسوم حرکت می نماید و باز هم با یک مسیح بلندقامت و خوش چهره روبه روییم، منتها تفاوتش با برخی مسیح های دیگر این است که شمایل دست نیافتنی این شخصیت با بهره مندی از یک بازیگر عظیم و بیان مقتدرانه اش، تقویت هم می گردد تا نظاره گر قهرمانی بی کم و کاست باشیم. ماکس فون سیدو، نقش مسیح را با همان اقتداری ارائه می نماید که پیشتر نقش شوالیه مهر هفتم (اینگمار برگمان) را بازی نموده بود.

عیسای ناصری (فرانکو زفیرلی/ 1977)

چهره مسیح مینی سریال عیسای ناصری نیز همانند همان شمایل آشنا و همیشگی است و شاید تنها تفاوتش، استخوانی تر بودن صورت حضرت عیسی(ع) باشد. نقش مسیح را چه کسی بازی می نماید؟ رابرت پاول، بازیگر بریتانیایی که چند سال بعد از این اثر، در سریال دیگری به نام هنی بازی کرد که در ایران با نام حادثه جو پخش شد. زفیرلی قبل از این که سراغ ساخت این سریال تلویزیونی با موضوع زندگی عیسی مسیح(ع) برود هم فضایی معنوی و مرتبط با مسیحیت را تجربه نموده بود؛ در فیلمی سرشناس به نام برادر خورشید، خواهر ماه.

آخرین وسوسه مسیح (مارتین اسکورسیزی/ 1988)

یکی از جنجالی ترین فیلم های مرتبط با عیسی مسیح(ع) است. اسکورسیزی براساس فیلمنامه پل شریدر و برمبنای رمانی نوشته نیکوس کازانتزاکیس، سراغ روایتی زمینی از حضرت عیسی(ع) می رود و به جای این که او را شخصیتی مقدس و پیامبری معصوم و آسمانی ترسیم کند، مسیح را فردی عادی و گرفتار نفس اماره نشان می دهد. ممنوعیت اکران فیلم در چند کشور، برخوردهای تند انجمن های مسیحی و بمبگذاری یک گروه کاتولیک در یکی از سینماهای نمایش دهنده فیلم در پاریس، برخی از حواشی مربوط به فیلم آخرین وسوسه مسیح بود.

نکته قابل اشاره دیگر، انتخاب بازیگر نقش مسیح است؛ باوجود این که برخی نشانه های کلیشه ای این شخصیت همچون مو و ریش طلایی و چشمان رنگی لحاظ شده، اما از چهره و بازیگری انتخاب شده که چندان معصومانه نباشد و نشانه هایی از بازیگوشی و شیطنت های زمینی در آن نمایان باشد. ویلم دافو که چهره اش همخوانی درستی با این خوانش دارد، بعدها بیشتر در نقش های منفی و شیطانی ظاهر شد. احتمالا لارس فون تریر هم باتوجه به عقبه حضور دافو در آخرین وسوسه مسیح، بازی در نقش اول مرد فیلمی به نام ضدمسیح را به او پیشنهاد داد.

مصائب مسیح (مل گیبسن/ 2004)

این فیلم هم همچون آخرین وسوسه مسیح، حاشیه ها و جنجال های زیادی به همراه داشت. یکی از مهم ترین آنها اعتراضات گسترده گروه های یهودی به فیلم بود و حتی کار به شکایت از سازندگان فیلم هم رسید. دلیل این واکنش ها هم این بود که گیبسن در روایت سینمایی اش، یهودیان را در تصلیب مسیح مسؤول و مقصر می داند. فیلم که به 12ساعت پایانی زندگی مسیح و دستگیری و شکنجه و به صلیب کشیدن او می پردازد، صحنه های تلخ و آزاردهنده کم ندارد و برخی اعتراضات به فیلم هم به این نمایش عیان خشونت برمی گشت.

نکته قابل اشاره دیگر، روایت فیلم با زبان های آرامی، عبری و لاتین و با زیرنویس انگلیسی است که به لحاظ فضا و کلام، فیلم را به زمان وقوع رخدادهای قصه نزدیک می نماید.

این تمایزها و ویژگی ها البته چندان به انتخاب بازیگر و چهره متفاوت برای نقش مسیح، تسری پیدا نکرد و همان نشانه های قامت رشید و خوش چهرگی و چشمان رنگی رعایت شد.

نقش مسیح را در مصائب مسیح، جیمز کاویزل بازی کرد؛ او چهار سال بعد، یعنی سال 2008 و با بازی در فیلم ضعیف سنگسار ثریا.م باعث تعجب شد. می گویند موقع فیلمبرداری مصائب مسیح، انواع و اقسام بلاها برایش رخ داد، از اصابت رعد و برق تا دررفتن شانه و ابتلا به ذات الریه!

بشارت منجی (نادر طالب زاده/ 1383)

جالب است نادر طالب زاده که فیلم موردعلاقه و مسیح محورش در سینما انجیل به روایت متی بود و آن را در کلاس های تحلیل فیلم باغ فردوس برای شاگردانش نمایش و شرح می داد، خود در فیلم بشارت منجی (و سریال مسیح)، دست کم در زمینه چهره، سراغ همان شمایل کلیشه ای و تیپیکال از مسیح رفت و احمد سلیمان نیا (با صداپیشگی منوچهر زنده دل)، گیسوان بلند و محاسنی طلایی داشت. شاید تنها وجه تمایز چهره مسیح ایرانی طالب زاده با مسیح های غربی و هالیوودی، چشم ها و ابروهای سیاه باشد.

تصور خود طالب زاده در شکل و شمایل آشنای مسیح هم دور از ذهن نبود و شاید اگر زمان ساخت بشارت منجی، جوان تر بود و میل به بازی داشت، می توانست این نقش را با مختصات مسیح موردپسند هالیوود بازی کند.

آخرین سیاره (ترنس مالیک/ 2019)

ترنس مالیک دو سه سالی است مشغول ساخت این فیلم است؛ اثری که به بخش های مختلف زندگی مسیح با بهره گیری از برخی قصه های انجیلی می پردازد.

انتشار چند عکس از فیلم، نشان داد دست کم در بحث چهره، با یک مسیح تقریبا متفاوت روبه رو هستیم و صورت و گریم بازیگر، تا حدودی به منطق و واقعیت های تاریخی و همین شبیه سازی اخیر هوش مصنوعی، نزدیک شده است. چهره بازیگر انتخاب شده، نشانی از زیبایی ندارد و حتی انگار بینی او هم برای گریز از جذابیت، دفرمه و دگرگون شده است. نقش مسیح را گزا روریگ، بازیگر مجارستانی بازی می نماید که پیشتر بازی اش را در فیلم پسر شائول دیده بودیم.

ضمناً این همان فیلمی است که گفته می گردد لیلا حاتمی، نقش مریم مجدلیه را در آن بازی نموده؛ خبری که هنوز به طور رسمی تایید نشده است.

منبع: علی رستگار - سینما / روزنامه بابا آب داد