تغییر زمین بازی در سوریه؛ از نظامی به مالی - بابا آب داد

به گزارش بابا آب داد، خبرنگاران، سرویس بین الملل - صمد محمدی*: بعد از پیروزی سوریه و محور مقاومت در جنگ تحمیل شده به مردم سوریه به نظر می رسد شکست خوردگان از جمله آمریکا به دنبال ایجاد زمین بازی جدیدی برای جبران شکست های خود در میدان جنگ هستند. این زمین بازی دیگر نه گسیل تروریست ها و درگیری نظامی بلکه تحریم و ممانعت از بازسازی سوریه با انگیزه شعله ورکردن آتش نارضایتی های مردمی است.

مسائل اقتصادی بازمانده از جنگ ویرانگر

سوریه به عنوان یکی از کشورهای تأثیرگذار در محور مقاومت از اواخر ژانویه 2011 درگیر جنگ تحمیلی از سوی دشمنان منطقه ای و فرا منطقه ای شده که این جنگ تا به امروز خسارت های سنگینی نیز به این کشور وارد نموده است. بر اساس گزارش کمیته اقتصادی و اجتماعی غرب آسیای سازمان ملل متحد (ESCWA) در سال 2018 حجم خسارت های جنگ داخلی سوریه 400 میلیارد دلار است.

علاوه بر میزان بالای تخریب، سوریه بسیاری از منابع درآمدی خود ازجمله صنعت نفت و کشاورزی را تقریباً از دست داده است به گونه ای که فراوری نفت به عنوان یکی از مهم ترین منابع درآمدی دولت سوریه از 386 هزار بشکه در سال 2010 به حدود 2 هزار بشکه در سال 2016 رسید.

مطابق آمار از 386 هزار بشکه نفت فراوریی در سال های قبل از بحران حدود 109 هزار بشکه صادر می شد که مقصد 90% این صادرات کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) در اروپا بودند. ارزش این صادرات 4 میلیارد دلار بود که از ابتدای جنگ به دلیل اعمال تحریم های اروپا علیه این کشور، تقریباً به صفر رسید. صادرات بخش معدن نیز که در سال 2011 حدود 4.7 میلیارد دلار بود در سال 2015 تقریباً متوقف شد.

سنگینی بار بازسازی بر دوش ملت و دولت سوریه هم زمان با تحریم های آمریکا

دولت و ملت سوریه با انتها یافتن درگیری های نظامی در بسیاری از مناطق در حال بازسازی و برگرداندن زندگی به شهرها و روستاهای آسیب دیده هستند که البته با موانعی از جمله تحریم های سخت و ظالمانه آمریکا و اروپا نیز روبرو هستند. موانعی که برخلاف ادعای مسببان نه تنها یاریی به مردم سوریه نمی نماید بلکه سبب بیشتر شدن آلام و دردهای آنان می گردد و همچنین مانع جذب سرمایه گذاری خارجی برای افزایش سرعت بازسازی است.

جدیدترین این تحریم ها، قانون سزار است که در دسامبر 2019 در بودجه دفاعی آمریکا گنجانده شد و در 17 ژوئیه 2020 نیز با امضای دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، اجرایی شد. به موجب این قانون، آمریکا می تواند هر شخص یا گروه یا حکومتی را که به سوریه یاری اقتصادی یا کالایی یا فنّاورانه برساند، تحریم کند.

هدف آمریکا از اعمال تحریم های سنگین علیه سوریه چیست؟

شواهد و قرائن نشان می دهد که هدف آمریکا و متحدانش از اعمال این تحریم ها ممانعت از بازسازی سوریه برای ایجاد نارضایتی های مردمی و کشاندن مجدد سوریه به ورطه جنگ و ناآرامی است تا بتوانند، آرزوی از دست رفته خود در میدان جنگ را در میدان بازسازی به دست آورند.

لذا دوره بازسازی سوریه و نقش آفرینی مؤثر دولت سوریه و هم پیمانان آن در این دوره بسیار مهم خواهد بود. موسسه اعتبارسنجی فیچ (Fitch) که یکی از معتبرترین موسسه های اعتبارسنجی در جهان است نیز در آنالیز احتمالات آینده سیاسی سوریه در گزارشی در 9 مارس 2020 آینده سیاسی سوریه را بیشتر از دریچه کوشش این کشور برای جذب سرمایه گذاری طرف غربی در دوره بازسازی، ارزیابی می نماید. بر اساس این گزارش، دشمنان سوریه کوشش می نمایند تا بار دیگر به دلیل مسائل اقتصادی و معیشتی و قرار دادن مردم روبه روی حاکمیت، آتش جنگ را شعله ور نمایند و حکومت سوریه را تغییر دهند یا حداقل بتوانند با اهرم بازسازی و سرمایه گذاری، دولت سوریه را برای کنار رفتن از محور مقاومت، تحت فشار قرار دهند. نمودار زیر سناریوهای مطرح شده درباره آینده سیاسی سوریه را نشان می دهد.

شکل (1): نمای کلی سناریوهای آینده جنگ سوریه

همانطور که در شکل بالا دیده می گردد، احتمال تثبیت قدرت بشار اسد بسیار بیشتر از سایر گزینه ها است؛ اما همچنان احتمالاتی برای تغییر رفتار و یا شکست او وجود دارد که تقریباً همه آن ها مربوط به بازسازی و چگونگی آن است. در ادامه به شرح مختصر هر یک از این سناریوها خواهیم پرداخت:

سناریو 1- ماندن بشار اسد در قدرت (75%): پیشروی دولت در میدان جنگ با حمایت های ایران و روسیه به خصوص در سال های 2017 و 2018 این سناریو را تحکیم می نماید که دولت سوریه بتواند حاکمیت خود را تثبیت کند و مخالفان روزبه روز ضعیف تر شوند. در این سناریو سه احتمال دیگر نیز مطرح می گردد.

1-1: دولت بشار اسد تحت تحریم قرار گیرد (35%): در این احتمال، دولت سوریه با یاری متحدان خود خواهد توانست مناطق باقی مانده ازجمله ادلب را آزاد کند و مخالفان نیز به کشورهای همسایه ازجمله ترکیه فرار می نمایند. در این راستا با هدف جلوگیری از آزادسازی مناطق باقی مانده احتمالاً فشارهای بین المللی و تحریم شدت خواهد گرفت. احتمال دارد که دولت سوریه برای کاهش این فشارها به نمودها استقلال بیشتری اعطا کند.

1-2: صلح با مخالفان (25%): بر اساس این احتمال، مخالفان دولت سوریه به دلیل شکست های پی درپی تضعیف می شوند و شرایط یک توافق برای دولت فراهم خواهد شد. در این حالت ممکن است روسیه با هدف جلب رضایت غرب در جهت بهبود روابط سوریه و خود با غرب، بشار اسد را تحت فشار قرار دهد تا به مخالفان ازجمله نمودها استقلال بیشتری اعطا کند و قومیت های مختلف نیز در تقسیمات قدرت دیده شوند. این مسائل سبب خواهد شد تا یاری های بین المللی برای بازسازی سوریه شرایط بهتری داشته باشد.

1-3: تجزیه غیررسمی (15%): در حال حاضر ارتش سوریه در موقعیت برتر نظامی واقع شده است و ممکن است روسیه و ایران حمایت های خود را کاهش دهند که این موجب تضعیف موقعیت ارتش می گردد. این موضوع در کنار مسائل اقتصادی دولت سوریه سبب خواهد شد تا دولت نتواند همه مناطق را تحت کنترل خود درآورد. ازاین رو تنها مناطق و شهرهای مهم در اختیار دولت خواهد بود و بعضی مناطق خودمختار شکل خواهد گرفت. خودمختاری این مناطق البته نه به صورت دائمی ولی ممکن است مانند شرایط لبنان در جنگ داخلی 1975 باشد.

سناریو 2- سیاست انتقالی بدون بشار اسد (13%): در حال حاضر کناره گیری اسد از قدرت تقریباً دیگر در اولویت قرار ندارد ولی برای بهبود روابط با غرب و کاهش تنش ها، روسیه پس از آزادسازی ادلب و سایر مناطق و اطمینان از عدم سقوط حکومت سوریه، ممکن است اقدام به جایگزینی یک فرد علوی دیگر با حفظ سیستم موجود به جای بشار اسد نماید. این اقدام سبب ورود سرمایه به سوریه و تسریع در بازسازی آن خواهد شد

سناریو 3- تجزیه رسمی (10%): در این سناریو پیش بینی می گردد که حتی در صورت شکل گیری سوریه واحد اگر توافق سیاسی بین گروه ها و قومیت های مختلف شکل نگیرد، شکاف های فرقه ای در آینده به خصوص در رقابت بین ایران و عربستان فعال گردد. در این صورت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس از شکل گیری یک کشور سنی در سوریه حمایت خواهند کرد که این اقدام می تواند منجر به تجزیه سوریه گردد. تحت این سناریو درگیری ها و خشونت ها ادامه خواهد یافت. در این صورت نمودها با استفاده از این فرصت، می توانند اعلام استقلال نمایند. ازاین رو شرایط سوریه وخیم تر می گردد. این سناریو البته با توجه به کوشش ایران و روسیه برای حفظ تمامیت ارضی سوریه و نیز مخالفت با شکل گیری کشوری جدید در منطقه مشابه کردستان عراق، احتمال ضعیفی دارد.

سناریو 4- مداخله خارجی (2%): بااینکه اولویت اول مخالفان ازجمله اروپا و ترکیه کنار گذاشتن بشار اسد نیست اما بعضی ادعاها مانند استفاده از سلاح شیمیایی توسط ارتش سوریه (در دفعات قبل نیز هیچ سندی بر استفاده ارتش سوریه از سلاح شیمیایی یافت نشد) می تواند بهانه ای برای مداخله نظامی آمریکا باشد. همچنین افزایش زیاد نفوذ ایران و نیز رقابت های ایدئولوژیک می تواند سبب ورود عربستان به درگیری نظامی با سوریه گردد. البته معین نیست که آیا عربستان توان تغییر موازنه را دارد یا خیر؟

با این وجود اما به نظر می رسد که دولت سوریه و متحدانش هنوز برنامه جامع و عملیاتی برای بازسازی و چگونگی آن به جهت عبور از این دوران سخت و شنماینده ندارند که این خود یک خلاء در مقابله با فشارها و فتنه انگیزی های دشمنان سوریه و مقاومت است.

از این رو، محور مقاومت و سایر حامیان سوریه برای رسیدن به پیروزی نهایی در این جنگ طولانی مدت نیازمند ورود جدی و برنامه ریزی شده به عرصه بازسازی سوریه هستند تا بتوانند علاوه بر ترمیم رابطه بین دولت و ملت در این کشور، نقشه نهایی دشمنان را نیز در خارج نمودن سوریه از جریان مقاومت، خنثی نمایند.

.......

*کارشناس مسائل سیاسی